ภาพยนตร์ของ Derrida และ Derrida ของภาพยนตร์

“ภาพยนตร์เป็นศิลปะแห่งผี สงครามของผี ภาพยนตร์คือศิลปะที่จะทำให้ผีกลับมา เมื่อภาพยนตร์บวกเข้ากับจิตวิเคราะห์ก็จะได้ศาสตร์เกี่ยวกับภาพยนตร์ สภาวะสมัยใหม่ที่เทคโนโลยีเพิ่มประสิทธิภาพขึ้นมากมาย ชีวิตในโลกแห่งเทคโนโลยีเต็มไปด้วย “ผี” ที่ไม่มีเห็นแต่ได้ยินเสียงหรือได้เห็น และได้ยิน แต่จับตัวไม่ได้แดร์ริดาจึงกล่าวว่า “ผีจงเจริญ” (Long live ghost)” จากบทกล่าวตาม “ผี ของแดร์ริดา” โดย ธเนศ วงศ์ยานนาวา

หนังสือเล่มนี้เคยตีพิมพ์ใน สยามรัฐสัปดาหวิจารณ์ เป็นตอนๆ ผลงานชิ้นนี้เป็นการ “เล่าเรื่อง” นักปรัชญาฝรั่งเศส ฌาคส์ แดร์ริดา (Jacques Derrida, 1930-2004) ผลงานนี้ต้องการ “เล่าเรื่อง” ในลักษณะสิ่งละอันพันละน้อยที่เกี่ยวกับความคิดของนักคิดฝรั่งเศสหลังสงครามโลกครั้งที่สอง โดยการเล่าเรื่องก็มีจุดเชื่อมคือภาพยนตร์อันเป็นสือคนละแบบกับหนังสือ

นักปรัชญาฝรั่งเศสผู้นี้ทรงอิทธิพลอย่างมากในทศวรรษที่ 1990 จนนิตยสาร The Economist จัดให้เขาเป็นหนึ่งในสิบคนที่ทรงอิทธิพลของโลก ผู้คนจำนวนมากก็ได้รับอิทธิพลทางความคิดจากเขา คำว่า Deconstruction กลายมาเป็นคำที่ถูกใช้กันอย่างแพร่หลายในวงการมนุษยศาสตร์และศิลปะ จากสถาปัตยกรรมไปจนถึงวูดดี้ อัลเลน (Woody Allen) คำๆ นี้ใช้กันอย่างกว้างขวางในแทบทุกวงการจนกลายเป็นคำสามัญประจำบ้าน ไม่แตกต่างไปจากคำว่า “วาทกรรม” ที่ปรากฏอยู่ในหนังสือพิมพ์

ผลงานชิ้นนี้ใช้ภาพยนตร์สารคดี Derrida (2002) เป็นจุดอ้างอิงมากกว่าที่จะเป็นหนังสือของแดร์ริดา ภาพยนตร์ออกตลาดจริงๆ ก็เกือบๆ จะปลายปีแล้ว ภาพยนต์ออกฉายในเดือนตุลาคม ค.ศ. 2002 แดร์ริดาเสียชีวิตในวันที่ 8 ตุลาคม ค.ศ. 2004 ภาพยนตร์นำเสนอชีวิตในแง่มุมต่างๆ ของแดร์ริดาได้อย่างสนุกสนาน ภาพยนตร์ทำให้แดร์ริดาเป็นอะไรที่เข้าถึงได้ง่ายๆ มากกว่าสิ่งที่เขาเขียน โดยมีเพลงประกอบภาพยนตร์ที่ประพันธ์โดย ริวอิจิ ซากาโมโต้ (Ryuichi Sakamoto)

ในปี 2005 หนังสือ Derrida เกี่ยวกับภาพยนตร์เรื่องนี้ออกสู่ตลาด หนังสือประกอบไปด้วยบทภาพยนตร์ บทสัมภาษณ์แดร์ริดาตลอดจนคำนำที่เขียนโดยนักวรรณคดีวิจารณ์ที่ยิ่งใหญ่อย่าง จอร์ฟฟรีย์ ฮาร์ทมันน์ (Geoffrey Hartman) แต่ผลงานชิ้นนี้ไม่ไดมีการอ้างอิงถึงหนังสือเล่มนี้เลย ทั้งนี้ผลงานชิ้นนี้ต้องการโยงกับ “เส้นทางและบริบทของการนำเข้า” ทางความคิดของสำนักคิดฝรั่งเศสที่มีแดร์ริดาเป็นหนึ่งในนั้นมากกว่า

ผลงานชิ้นนี้ได้เพิ่มเติมหลายๆ ส่วนที่ขาดหายไปตอนตีพิมพ์ลงไปซึ่งก็ไม่ได้มากมายอะไร ทั้งนี้ในปัจจุบันงานเขียนเกี่ยวกับเรื่องทำนองแบบนี้มีมากขึ้น สิ่งใหม่ได้กลายเป็นของเก่าด้วยการกลืนกลายของตัวกาละ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเทคโนโลยีแห่งความเร็ว แม้ว่าจะมีคนโหยหาและอยากจะมี “ชีวิตช้า” อยู่ก็ตาม จากพวก Neo-Luddite จนถึงอะไรอื่นๆ อีกมากมายต่างก็ชี้ให้เห็นว่า “ล้อรถ” เป็นที่นิยมมากกว่าเท้า

ผลงานชิ้นนี้เขียนไว้ตั้งแต่แดร์ริดายังมีชีวิตอยู่ ผลงานชิ้นนี้เคยมีการจัดเรียงหน้าเพื่อการตีพิมพ์ไว้แล้ว แต่นั่นก็เนิ่นนานพอสมควรแล้ว พรธิชา วงศ์ยานนาวา ผู้ในรอบหลายปีที่ผ่านมาก็คอยถามอยู่เป็นครั้งคราว่าต้นฉบับที่เรียงพิมพ์แล้วอยู่ไหน อย่าว่าแต่ต้นฉบับเรียงพิมพ์เลย ต้นฉบับตัวพิมพ์เองก็ยังไม่รู้ว่าอยู่ไหน แต่ทั้งหมดที่ได้ถูกตีพิมพ์ออกไปแล้ว ก็คงยังสามารถที่จะนำกลับมาได้ เพราะสสารย่อมไม่สูญหายไปจากโลกนี้เพียงแค่มันยังไม่เข้ามาอยู่ในสายตา......

คำนำโดย ธนา วงศ์ญาณณาเวช