ทาสไท(ย): อำนาจ ความกรุณา และปิยมหาราชในภาพจำ

เมื่อกล่าวถึงการเลิกทาสในสังคมไทย ความรับรู้ต่อเรื่องนี้มักผูกติดไว้กับ “พระปิยมหาราช” ในฐานะผู้ทรงปลดเปลื้องความทุกข์ยากของเหล่าทาสให้กลายเป็นไท แสดงให้เห็นถึงพระมหากรุณาธิคุณที่มีต่อพสกนิกรชาวไทย และพระราชประสงค์ที่จะให้บ้านเมืองเกิดความเจริญทัดเทียมนานาอารยประเทศ

.

ทว่าพระราชกรณียกิจเลิกทาสคงมิอาจกลายเป็นภาพจำสถิตอยู่ในความรับรู้ทั่วไปได้ หากปราศจากการกล่าวถึงซ้ำไปซ้ำมานานนับศตวรรษ ซึ่งหนังสือเรื่อง "ทาสไท(ย): อำนาจ ความกรุณา และปิยมหาราชในภาพจำ" ผลงานของญาณินี ไพทยวัฒน์ จะพาย้อนกลับไปดูว่า ความรับรู้เรื่องทาสและการเลิกทาสเช่นที่ปรากฏในปัจจุบันเกิดขึ้นมาได้อย่างไร โดยมองภาพเชื่อมโยงกับบริบททางการเมืองแต่ละยุคสมัย ตั้งแต่หลังการเลิกทาสใน พ.ศ. 2448 กระทั่งถึงวาระครบรอบ 100 ปีแห่งการเลิกทาสในไทย พ.ศ. 2548

.

ภาพจำแห่งพระราชกรณียกิจเลิกทาสที่สั่งสมมาอย่างยาวนาน กลายเป็นวาทกรรมกระแสหลักที่ยากจะหักล้าง แม้บางช่วงเวลามีผู้สร้างชุดคำอธิบายใหม่ๆ ขึ้นมา แต่นั่นเป็นพลังยิ่งใหญ่ที่ยากเกินกว่าจะท้าทาย...

1 ปฐมบทของการผลิตซ้ำเรื่องทาส และการเลิกทาสในสังคมไทย

 

• ร่องรอยความรู้เรื่องทาสและการเลิกทาสในสังคมไทย
• ว่าด้วยวาทกรรม “ทาสไทย”

2 ก่อนทาสจะเป็นไท : หลักฐานและการรับรู้เกี่ยวกับทาส จากอยุธยาถึงรัตนโกสินทร์ตอนต้น

• การรับรู้เรื่อง “ทาสไทย” จากหลักฐานชั้นต้น
• “ยอมรับ” ปะทะ “ไม่ยอมรับ”การมีทาสในช่วงเปลี่ยนผ่านสู่ความศิวิไลซ์

3 กำเนิดวาทกรรม “ทาสไทย” ภายใต้พระบารมีของพระปิยมหาราช

• การเลิกทาสเมื่อแรกครั้งปฏิรูปประเทศ
• การเผยแพร่พระราชกรณียกิจสู่สาธารณะผ่าน “วันปิยมหาราช” และ “พระที่นั่งอนันตสมาคม”
• งานเขียนสนับสนุนพระราชกรณียกิจเลิกทาส

4 ท้าทายวาทกรรมเก่า สร้างสำนึกพลเมืองใหม่ และแรงปะทะจากสังคมนิยม

• สำนึก “พลเมือง” ตามรัฐธรรมนูญหลังการปฏิวัติ 2475
• นักคิดสังคมนิยมกับการรื้อถอนสังคมศักดินา
• คำอธิบายเรื่องทาส ฉบับพระบิดาแห่งประวัติศาสตร์ไทย
• แบบเรียนเทิดพระเกียรติจากระบอบเก่าสู่ระบอบใหม่

5 การหวนคืนของ “พระราชกรณียกิจเลิกทาส” ท่ามกลางกระแสอนุรักษนิยม

• ระบบพ่อขุนอุปถัมภ์กับการฟื้นฟูสถาบันพระมหากษัตริย์
• วิชาการเทิดพระเกียรติพระราชกรณียกิจเลิกทาส
• เมื่อระบอบสฤษดิ์-ถนอมถึงคราวสิ้นสุด การหันเหจากคำอธิบายเก่าช่วงหลัง 14 ตุลาฯ 204

6 สู่ศตวรรษแห่งพระราชกรณียกิจ เลิกทาสในสังคมไทย

• การเทิดพระเกียรติ “มหาราช” ในยุคเปรมาธิปไตย
• “ลัทธิพิธีเสด็จพ่อรัชกาลที่ 5”กับวัฒนธรรมการบูชาของชนชั้นกลาง
• “100 ปีแห่งการเลิกทาสในประเทศไทย” กับการผลิตซ้ำในพื้นที่สื่ออันหลากหลาย