เจ้านายและพระสนมเอก

รวมบทพระราชนิพนธ์และพระนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส และสมเด็จฯพรมพระยาดำรงราชานุภาพ ที่ทรงเขียนถึงพระราชประวัติ และพระประวัติของ “เจ้านาย” ในราชวงศ์จักรีซึ่งมีทั้งฝ่ายวังหลวง วังหน้า (กรมพระราชวังบวรสถานมงคล) วังหลัง (กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข) รวมทั้งพระราชโอรสธิดาและพระสนมเอกที่ได้ทรงทำคุณประโยชน์ให้แก่แผ่นดินและประเทศชาติอย่างมากมาย อาทิ สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรออุดมศักดิ์ ฯลฯ นอกจากฝ่ายหน้าแล้วยังมีฝ่ายในหรือ “พระสนมเอก” ก็มีบทบาทไม่แพ้ฝ่ายหน้าเช่นกัน อาทิ สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ (แพ บุนนาค) ฯลฯ