รัฐ-ชาติ ชาติพันธุ์

ชาติ คืออะไรครับ - โปรดฟัง (คำถาม) อีกครั้ง - ชาติคืออะไร? ในอันที่จะตอบคำถามนี้ มีทางไหมที่เราจะตอบโดยไม่ใช้คำนิยามแบบวนกลับไปหาสิ่งที่ต้องนิยาม ผมหมายถึงคำตอบในทำนองที่ว่า ‘ชาติคือการอยู่ร่วมกันของคนชาติเดียวกัน’ ซึ่งเป็นการวนกลับไปอ้างอิง ตัวคำถามเอง เพราะในการตอบเช่นนี้ เราเอาคำว่า ‘ชาติ’ ซึ่งเป็นตัวคำถามไปใช้ในคำตอบ และก็เท่ากับว่าเราไม่ได้ตอบอะไร เพียงแต่เอาคำถามมาขยายความให้ยืดยาวออกไปเท่านั้น เหมือนกับถามว่า ถนนคืออะไร แล้วได้คำตอบว่าถนนคือการที่มีถนนหนทาง ซึ่งคงไม่รู้อยู่ดีว่าถนนคื อะไรกันแน่นี่ผมไม่ได้ตั้งโจทย์ตรรกวิทยามา ‘กวนโอ๊ย’ ให้เวียนหัวเล่นนะครับ เพราะประเด็นสำคัญอยู่ที่ว่า ไม่มีทางเลยที่เราจะตอบคำถามว่าชาติคืออะไรได้ โดยไม่อ้างอิงตัวคำถามนั้นเสียเอง ด้วยเหตุนี้ 'ชาติไทย' หรือ ‘ประเทศไทย’ จึงมีคำนิยามที่เราจำกันทุกเช้าเย็นว่า ‘รวมเลือดเนื้อชาติเชื้อไทย’ เป็น ‘ไผทของไทยทุกส่วน’ … ไม่มีทางตอบเป็นอย่างอื่นได้ "...การคิดเกี่ยวกับรัฐในมิติของวัฒนธรรมนั้นเป็นเรื่องที่เราต้องระมัดระวังเป็นอย่างยิ่ง ทั้งนี้เพราะจิตสำนึกและกระบวนการคิดของเราส่วนใหญ่เป็นสิ่งที่รัฐได้วางรากฐานและผลิตซ้ำไว้แล้วอย่างที่เราแทบจะหลีกเลี่ยงไม่ได้ เพราะฉะนั้นเวลา ‘เรา’ คิดเกี่ยวกับ ‘รัฐ’ จึงต้องตั้งข้อสงสัยอยู่เสมอว่า เรากำลัง ‘คิด’ หรือรัฐกำลัง ‘คิด’ ผ่านตัวเรากันแน่..."